साइबर जोडी

सामाजिक सञ्जालमार्फत युवायुवतीको विवाह
-जनक तिमिल्सिना
बानेश्वरमा रमेश खनालको साइबर क्याफे छ । उनी आफूलाई नेपाली इ-जेनेरेशनका रुपमा परिभाषित गर्छन् । उनका करिब २५ भन्दा बढी सामाजिक संञ्जाल र वेव साइटहरूका एकाउण्टहरू छन । विहानको कलेज सिध्याएर साइबर क्याफे पस्ने यी तन्नेरी सा"झको ८ बजेसम्म उठ्दैनन् आफ्नो डेस्कबाट । भन्छन्-"खाजा खाने समय पनि थाहा हुदैंन । दिदी आएर खाजा खान जा भन्दा पनि मन नलागी-नलागी खाजा खान जान्छु । फेरि को अनलाइनमा को आयो भन्ने कौतुहल भइरहन्छ ।"
एकैछिन भए पनि डेस्कको माउस उनको दिदी सुनिताको हातमा पर्छ । सुनिता पनि सामाजिक संञ्जालका आफ्ना एकाउण्टहरू चेक गर्न भाइले छोडेको १०/१५ मिनेटको समयलाई अत्याधिक उपयोग गर्छिन् । यो समयमा उनी अफलाइन मेसेजहरूको उत्तर दिन समेत भ्याइहाल्छिन । रमेशले सबै एकाउण्टहरूलाई बराबर समय दिदैनन् । तर, सबै एकाउण्टहरू चेक नगर्दासम्म भने उनको मनमा कौतुहल जागी रहन्छ । विशेषगरी अलि पहिलेसम्म हाई फाइभ चलाउने रमेश अहिले फेसबुकको रमाइलोमा लठ्ठ छन । उनले थपे, 'लाइभ कमेन्ट हान्न साह्रै मज्जा आउछ ।'
नगरकोटको सूर्योदयलाई र प्राकृतिक रमणीयतालाई नियाल्न पुग्ने विदेशीहरूका लागि साइबर क्याफे संचालन गरिरहेका दिनेशको दिनचर्या बेग्लै छ । उनी आफूमात्र च्याटमा रमाउदैनन् । टाढा-टाढाबाट आएका विदेशीहरूका परिवारस"ग गफिने वातावरण समेत तयार पारिदिन्छन् । आफूले अनलाइनमा कुरा गरेको भन्दा विदेशीहरूले आफन्तहरूसग गरिरहेको रमाइलो कुराकानीबाट निकै प्रभावित हुन्छन् उनी । काठमाडौ नजिकैको रमाइलो डाडा" हो नगरकोट जहाबाट विहानीको सुर्योदयलाई गज्जबले नियाल्न सकिन्छ ।
महाराजगंजकी सविता र्राई मेरो हाई फाइभको साथी हुन । उनलाई मैले सामाजिक संज्ालबारे जिज्ञासा राख्दा विज्ञानले आफूलाई दिएको वरदान भएको बताइन । सवितालाई नगरकोटको डाडा"बाट साथीहरूलाई च्याट गर्न सबैभन्दा रमाइलो लाग्छ । उनी आफ्नो ल्यापटप बोकेर बेलाबेला नगरकोट र चोभारजस्ता रमणीय ठाउ"मा पुग्छन् । खुला आकाशमुनिको चौरमा पल्टेर ल्यापटप खोल्छिन् र च्याट गर्न थाल्छिन् । सविताका अरु साथीहरू रमाइलोका लागि फिल्म हल धाउछन तर उनलाई फिल्म हल धाउन र फिल्म हेनभन्दा कैयांै रमाइलो लाग्छ आफ्नो ल्याटपबाटै इ-संसारको यात्रा । उनी हाई-५, फेसबुक, ओर्कुट र माइस्पेसजस्ता सामाजिक संञ्जाल चलाउन मन पराउछिन् । सविता आफ्ना कुराहरू आफ्ना अनलाइन साथीलाई रमाउदै साटछिन् । भन्छिन-"मलाई इन्टरनेटस"ग खेल्न पायो भने अरु सबै कुरा भुल्छु ।" इन्टरनेटको लतले नया" नेपाली पुस्तालाई कोठाभित्रै सिमित गरिदिने सम्भावना बढेर गएको छ ।
पोखरा महेन्द्रपुलका रोशन गुरुङको इ-संसारको किस्सा बेग्लै छ । अनलाइनबाटै नारायगढको एक युवतीस"ग उनको अनलाइन प्रेम शुरु भयो । अन्ततः विवाहमा समेत परिणत भयो । रोशन सम्झन्छन्, "पहिलोपटक हाम्रो हाई फाइभमा भेट भएको थियो । उनको हाई फाइभ प्रोफाइलको बारेमा मैले कमेन्ट गरेपछि उनको र मेरो अनलाइन यात्रा अगाडि बढ्यो । अनि बेलाबेलामा अनलाइनमा च्याटमा समेत कुराकानी हुन थाल्यो । त्यसपछि हामीले अनलाइनबाटै कुराकानीको समेत शुरुवात गर्‍यौ । अन्ततः हामीले विवाह गर्ने स्थितिको सिर्जना समेत अनलाइनमार्फ गर्‍यौ । भदौमा मात्र विवाह भएको हो । यो राजधानीबाट टाढा रमणीय माछापुच्छेको फेदीका रोशन गुरुङ जीवनलाई सामाजिक सञ्जालले गरेको परिवर्तन हो ।"
ओखलढुंगाकी एलिना कटुवाललाई याहुको लत बसेको छ । उनले मेरो प्रश्नमा सामाजिक संञ्जालमध्ये आफूलाई सबैभन्दा बढी याहु चलाउन मनपर्ने बताइन । उनले भनिन्- "आई लाइक याहु ।" उनका थुप्रै साथीहरू छन् । याहु बाहेक जिमेल पनि उनको रोजाइको सामाजिक संञ्जाल हो । च्याटमा विशेषगरी कुन विषयमा कुरा हुन्छ - भन्ने मेरो प्रश्नमा उनले थपिन्-"मलाई साहित्यप्रति विशेष रुचि छ त्यसैले साहित्यको बारेमा कुरा हुन्छ । साथै मलाई पोलिटिक्सबारे गफ गर्न पनि मनपर्छ ।"
यतिमात्र होइन, दाङ्गका मेरा एक मित्रले मलाई अनलाइनमा सामाजिक संञ्जालले आफ्नो जीवनमा पारेको प्रभावबारे लामो इमेल लेखे । उनी आफ्नो इमेलमा लेख्छन्-"के गर्नु यो सामाजिक संञ्जाल त मलाई नशा नै सावित भयो । बरु खाना नभए म एक दर्ुइ दिन बस्न सक्छु तर इन्टरनेटबिना म कहिल्यै एक दिन बस्न सक्दिन । मैले मेरा साथीहरूले चुरोट तान्दा चूरोट नतान भनेर बेला-बेलामा भन्थे तर साथीहरू मलाई भन्थे साथी नशा भनेको कस्तो हुन्छ । त"लाई थाहा छैन । तर, आज म मेरो साथीहरूको चुरोटको लतलाई मेरो इन्टरनेट लतसम्म दाजेर हर्ेदा ठ्याक्कै मिल्छ । अनि आफै सोच्छु नशा भन्ने कुरा यस्तो हु"दो रहेछ ।"
सामाजिक संञ्जाल केही नेपाली प्रयोकर्ताहरूको बुझाइ र भोगाइहरू । यसबाहेक थुप्रै तन्नेरीहरूको लतजस्तै बनेको छ सामाजिक संञ्जालको अप्रेशन । हरेक विहानदेखि गल्ली, चोक र बजारका साइबर क्याफेहरूमा तन्नेरीहरूको लामो भीड देखिन्छ । आफ्नो घरमा इन्टरनेट नहुनेहरूको भीड साइबर क्याफेमा देखिन्छ तर आफ्नै घरमा इन्टरनेट भएका र बेडबाटै इन्टरनेट चलाउनेहरूको संख्या पनि उल्लेख्य बृद्धि भएको छ । मेरा कलेजका सहपाठी सौरभ पुडासैनी आफ्नो कोठाको बेडबाटै सामाजिक संज्ाालको अप्रेशन नथाक्दासम्म जारी राख्छन् । फोटोग्राफीप्रति रुचि भएको बताउने यी तन्नेरीले ब्लग समेत चलाएका छन् । बेला-बेलामा आफ्ना अनुभूतिहरू, समाचारहरू र साथीहरूका लेखहरू समेत पोष्टिङ गर्छन् आफ्नो ब्लगमा ।
नेपाली सामाजिक संञ्जालको दुनियाको त्यति लामो इतिहास त छैन । २०२८ सालमा मात्र नेपालमा पहिलो कम्प्युटरको प्रयोग गरिएको हो । जनगणना गर्दा प्रयोग गरिएको आईबिएम १४०१ मोडलको उक्त कम्प्युटरलाई नेपालको पहिलो कम्प्युटर मानिन्छ । त्यसपछिका केही बर्षरूमा पनि नेपाली इ-प्रविधिको दुनिया"मा खासै ठूलो परिवर्तन आउन सकेन । खासगरी २०२८ देखि २०४८ सम्मका २० वर्षा इन्टरनेटको दुनियाको कल्पना नेपालीहरूको पहुच बाहिरको कुरा थियो । २०४८ सालपछि नेपाली इ प्रविधिको विकास मह"गो गरी विकास भएको हो । करिब २५/२६ वर्षो अवधिमा नेपालीहरूले अहिले सबैभन्दा धेरै प्रयोग गरिरहेका छन् ।
नेपाल टेलिकमले आफ्ना सेवाहरूलाई देशको सबै क्षेत्रमा विकास गरेको छ । साथै मेरो मोबाइल नेर्टवर्कले पनि आफ्नो क्षमता विस्तार गर्दै लगेको छ । नेपाल टेलिकमले आफ्नो सिडिएमए प्रविधिको स्काई फोनमा इन्टरनेट सुविधा पनि उपलब्ध गराएको छ । टेलिकमले गरेको सेवाको विस्तारस"गै नेपालका ग्रामीण वस्तीहरू पनि आधुनिक विश्वस"ग जोडिएका छन । अब छिनभरमै आफ्नो पहुचलाई विश्वब्यापी रुपमा विस्तार गर्न सकिने भएको छ ।
म्याग्दीका गाउ"हरूमा भनेर् इ-प्रविधिले चमत्कार नै गरिदिएको छ । महावीर पुनले ताररहित इन्टरनेट सेवाको विस्तार गरेपछि म्याग्दीका नागीलगायतका गाउ"हरूमा ब्यापार, शिक्षा र अन्य थुप्रै कामहरूका लागि यो सेवा प्रयोग गर्न थालिएको छ । बुढाबासमेतले कम्प्युटरको स्क्रीनमा क्लिक-क्लिक गरेको र किबोर्डमा फरर टाइप गरेको देख्दा जोसुकैलाई अचम्म लाग्न सक्छ । म्याग्दीका बुढा बाहरू आफ्ना विदेशमा रहेका छोराछोरी च्याट गरिरहेका देखिन्छन् । कम्मरमा हसिया" र कठिया झुन्डयाएर ल्यापटप अप्रेशन गरिरहेका रोचक दृश्यहरू नागीमा देखिन्छन् । सानो बच्चाहरूसमेत विदेशमा रहेका आफन्तहरूस"ग च्याटमा रमाइरहेका हुन्छन । अचम्म मान्नुपर्दैन बुढी आम्मैले पनि इन्टरनेटसम्म आफ्नो पहु"च बनाइसकेकी छन् यो ठाउ"मा । यो त भयो धौलागिरीको छेवैको विकट नागीको यथार्थ ।
तर, देशको शहरीइलाका भने सामान्य कुरामा सीमित छैन । इन्टरनेटका हरेक पोर्टलको अप्रेशन विहानदेखि राति अबेरसम्म जारी रहन्छ । सामाजिक सञ्जालको प्रतिस्पर्धाको दुनिया"मा सामाजिक संजालहरूको अप्रेशनको प्रतिस्पर्धा पनि जारी छ । एक सामाजिक संजालको लोकप्रियतालाई विस्थापित गर्दै अर्को सामाजिक संजाल गुणस्तरीयतामा वृद्धि गरी लोकप्रिय बन्दैछन् ।
पछिल्लो समयमा नेपाली इ-संसारमा फेसबुकको प्रयोग र लोकप्रियता आकाश चुम्ने गरी बढेको छ । नेपाली पत्रकारहरूमाझ सबैभन्दा लोकप्रियता कमाउदै गएको फेसबुकमार्फ समाचार समेत दिन थालिएको छ । पत्रकार राजकुमार श्रेष्ठले धनगढीका पत्रकार जेपी जोशीको हत्याकेा खबर र्सार्वजनिक गरे फेसबुकमार्फ । साथै उनले अर्को न्यूज पनि पस्के त्यसको भोलिपल्ट माओवादीमा नातावाद । यसरी न्यूज दिन गतिलो माध्यमको रुपमा समेत यसको प्रयोग गर्न थालिएको छ । पत्रकारहरू हेडलाइन लेखिरहेको, समाचार खोजिरहेको, डेस्कमा बसिरहेको खबरहरू पनि फेसबुकमार्फ दिन थालेका छन । नया" प्रकाशन हुने नागरिक दैनिकको डमीलाई पनि फेसबुकमा राखेर हल्लिखल्ली नै मच्चाइयो ।
नेपाली इ-दुनियामा सामाजिक संञ्जालहरूको प्रयोग बढेको छ । हाई-५ लाई प्रतिस्थापित गर्दै फेसबुक आएको छ । आफ्नो छोरा/छोरी जन्मेको देखिका खबरहरू र तस्वीरहरू फेसबुकमा पाइन्छन । भर्खरैको कुरा फेसबुकमा कान्तिपुर दैनिकका पर्ूव सम्पादक नारायण वाग्लेले यही गरेे । उनले आफ्नो भर्खरै जन्मेको छोरी र श्रीमतीको तस्वीर समेत फेसबुकको प्रोफाइलमा राखे । कमेन्ट गर्नेहरूले समेत विविध तरिकाले ती तस्वीरहरूको कमेन्ट गरे ।
यति मात्र होइन को कहा" के गर्दैछ र कसरी दिन बिताइरहेको छ भन्ने कुरा समेत एकैछिनमा फेसबुकमा थाहा हुने भएको छ । पत्रकार महासंघका पर्ूव सभापति विष्णु निष्ठुरीदेखि हरेक पत्रकारको फेसबुक प्रोफाइल छ । कसैले म पोखरा जादैछु भनेर प्रोफाइल अपडेट गरेको हुन्छ । कसैले डेस्कमा न्यूज हेरिरहेको भन्छ त कसैले समाचार खोज्दै त कसैले समाचारको हेडलाइन बनाउदै । पत्रकारहरूको सबैभन्दा ठुलो गफिने थलो बनेको छ फेसबुक । यस्ता नेपाली पत्रकारहरू कमै होलान जसलाई फेसबुक बारे थाहा नहोस ।
यी त भए पत्रकारले फेसबुक अपडेट गर्दा गर्ने कुराहरू तर फेसबुकले नेताहरूलाई समेत छोएको छ । माओवादीका बरिष्ठ नेता तथा अर्थमन्त्री डा. बाबुराम भट्टर्राई, राप्रपा नेता कमल थापाले समेत आफ्नो प्रोफाइल बनाएका छन फेसबुकमा । अर्थमन्त्रीको प्रोफाइलमा उनका केही लेखहरू छन । साथै उनकी जीवनसंगीनी तथा पर्यटन उड्ययन मन्त्री हिसिला यमीले पनि आफ्नो प्रोफाइल बनाएकी छिन् फेसबुकमा । यसरी नेता, पत्रकारदेखि र्सवसाधारणसम्मको उपस्थिति बढ्दै गइरहेकेा छ फेसबुकमा । फेसबुक लतको बन्ने खतरा पनि केही पत्रपत्रिकाहरूले र्सार्वजनिक गरेका छन् ।
कलेज टिफिनको समयमा फेसबुक चलाउदैं गरेका लमजुङका लेक्चर याम बहादुर दुरास"ग मैले यही प्रश्न राखे । सर फेसबुकको लत बस्ने सम्भावना बढ्दै गएको छ रे - मैले पत्रिकामा पढेको थिए" । उनले उत्तर फर्काए- "अ त्यस्तै छ फेसबुकको कमाल दिनको एकचोटी नचलाई हुदैंन ।" यसरी नेपाली सामाजिक संञ्जालको दुनियामा विकासको त्रि्रतम प्रक्रियामा प्रारम्भ भएको मान्नुपर्दछ । बच्चादेखि बुढाबुढीसम्मको पहु"च छ इन्टरनेटमा । सामाजिक संजालको क्षेत्रमा भएको विकासले नेपाली इन्टरनेटको दुनिया"मा क्रान्ति ल्याइदिएको छ ।
timilsinajanak@gmail.com
यो स्टोरी डिसेम्बर ९ को यूरोपको नेपाली पत्रमा प्रकाशित भैसकेको छ ।